Czym jest ekonomia społeczna?
Tym artykułem postaramy się wprowadzić Państwa do naszego świata- świata ekonomii społecznej. Jest to świat pełen wzniosłych ideałów, działań prospołecznych i oddolnych inicjatyw, w którym opieramy się na zasadach współudziału, solidarności i samorządności. W naszym świecie to ludzie są najważniejsi, a szczególną troską otaczamy tych najbardziej potrzebujących: osoby znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej, obciążone niepełnosprawnościami, wykluczone społecznie i zawodowo. Tworzymy świat, w którym korzyści społeczne są ważniejsze od finansowych. Brzmi obiecująco? Zapraszamy więc do lektury pierwszego z cyklu artykułów, które w całości poświęcone będą ekonomii społecznej i temu jakie korzyści niesie ze sobą dla społeczności lokalnej. Mamy nadzieję, że okażą się one dla Państwa źródłem cennych informacji i inspiracji do podejmowania nowych inicjatyw na rzecz mieszkańców Gminy Olsztynek.
Ekonomia społeczna to termin szeroki, obejmujący wiele sfer życia społecznego. To nie tylko nazwa sama w sobie. To połączenie celów społecznych i ekonomicznych. To ludzie, którzy pracują z innymi i dla innych. To zyski, które nie tylko rosną, ale są też inwestowane w cele, wspólnotę i rozwój. Podstawą naszych działań jest praca na rzecz mieszkańców, którzy tworzą daną społeczność lokalną, nie działamy dla zysków z prowadzonej działalności. Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że idee i wartości reprezentowane przez przedstawicieli ekonomii społecznej są głęboko zakorzenione w naszej tradycji. Za prekursora działań na ziemiach polskich uchodzi ks. Stanisław Staszic – twórca Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego, które działało w latach 1816-1952. Natomiast w dwudziestoleciu międzywojennym, w rozwój spółdzielczości na obszarach wiejskich oraz w działalność na rzecz podniesienia poziomu życia członków społeczności lokalnej zaangażowany był patron jednej z olsztyneckich szkół podstawowych – rotmistrz Witold Pilecki.
Ekonomia społeczna opiera się na zasadach współudziału, solidarności i samorządności, dzięki czemu odgrywa ważna rolę w rozwoju i integracji społeczności lokalnej. Stwarza sytuacje i daje narzędzia do podejmowania różnego rodzaju inicjatyw społecznych, mających na celu integrację oaz reintegrację społeczeństwa. Pozwala na wykorzystywanie zasobów organizacji pozarządowych w obszarach uzupełniających sektor prywatny i publiczny. Ekonomia społeczna to również mechanizm, który zapobiega społecznemu wykluczeniu osób bezrobotnych i niepełnosprawnych.
Z jej definicji wynika, że jest to sfera aktywności obywatelskiej i społecznej, która przez działalność gospodarczą i działalność pożytku publicznego służy: integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, tworzeniu miejsc pracy, świadczeniu usług społecznych użyteczności publicznej (na rzecz interesu ogólnego) oraz rozwojowi lokalnemu. Realizacja tych idei jest możliwa dzięki podmiotom ekonomii społecznej, które swe działania i cele opierają na chęci pracy na rzecz środowiska lokalnego i pomocy osobom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej. Instytucje ekonomii społecznej są podmiotami gospodarczymi i społecznymi działającymi we wszystkich sektorach. Część ekonomii społecznej, której podstawowym celem jest aktywizacja zawodowa i integracja społeczna (w tym reintegracja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, oraz rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych) – to ekonomia solidarna. W ekonomii solidarnej, kluczową rolę odgrywają przedsiębiorstwa społeczne, którym więcej uwagi poświęcimy w kolejnych artykułach. Oznacza to, że dla podmiotów ekonomii społecznej istotne znaczenie – obok celu gospodarczego – ma misja społeczna, a prowadzona przez nie działalność gospodarcza ma na celu jedynie wspieranie realizacji celów statutowych. Celami nadrzędnymi działania takiego przedsiębiorstwa jest integracja i aktywizacja społeczeństwa, podejmuje ono działania na rzecz rozwoju społeczności lokalnej oraz budowania społeczeństwa obywatelskiego. Tak więc przedsiębiorstwa społeczne nie są zakładane dla osiągania zysków, opierają swoją działalność na celach głównie społecznych. Zyski osiągane w ramach tej działalności nie podlegają podziałowi, a są przeznaczane na te cele lub na rzecz wspólnoty – w przeciwieństwie do zwykłych przedsiębiorstw, gdzie celem jest maksymalizacja zysku i zwiększenie dochodu właścicieli.
Ekonomia społeczna i solidarna pozostaje na pograniczu sektora przedsiębiorczości oraz sektora organizacji pozarządowych niedziałających w celu maksymalizacji zysku.
W sferze ekonomii społecznej działają podmioty ekonomii społecznej, a wśród nich wspomniane już przedsiębiorstwa społeczne, które są jej fundamentem. Prowadzenie przedsiębiorstwa społecznego nie jest jednak jedyną formą działalności na rzecz ekonomii społecznej. Kolejną grupę stanowią podmioty reintegracyjne służące reintegracji społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, tj. Zakłady Aktywności Zawodowej, Warsztaty Terapii Zajęciowej, Centra Integracji Społecznej, Kluby Integracji Społecznej. Nie będą one w żadnym przypadku przedsiębiorstwami społecznymi, ale mogą przygotowywać do ich prowadzenia, pracy w nich lub być prowadzone jako usługa na rzecz społeczności lokalnej przez istniejące przedsiębiorstwa społeczne. Instytucjami zbliżonymi swoją strukturą do przedsiębiorstwa społecznego są podmioty działające w sferze pożytku publicznego, które prowadzą działalność ekonomiczną, zatrudniają pracowników, choć ich działanie nie jest oparte na ryzyku ekonomicznym. Są to organizacje pozarządowe prowadzące działalność odpłatną i nieodpłatną pożytku publicznego. Podmioty te mogą stać się przedsiębiorstwami społecznymi, o ile podejmą działalność gospodarczą w określonym zakresie, podejmując również zobowiązania statutowe odnoszące się do dystrybucji zysku osiąganego w ramach prowadzenia tej działalności. Podmioty sfery gospodarczej, które tworzone były w związku z realizacją celu społecznego, bądź dla których leżący we wspólnym interesie cel społeczny jest racją bytu działalności komercyjnej – to również podmioty ekonomii społecznej. Nie spełniają one wszystkich cech i warunków dotyczących działalności przedsiębiorstwa społecznego. Do tej grupy zaliczamy: organizacje pozarządowe prowadzące działalność gospodarczą, z której zyski wspierają realizację celów statutowych; zakłady aktywności zawodowej; spółdzielnie, których celem jest zatrudnienie oraz pozostałe spółdzielnie o charakterze konsumenckim i wzajemnościowym. Osobną grupą, która stanowi obszar ekonomii społecznej, są pojawiające się coraz częściej inicjatywy o charakterze nieformalnym. Należy do nich m.in. zarówno ruch kooperatyw spożywców oraz różnorakich ruchów miejskich, lokatorskich i sąsiedzkich. Podobnie wygląda sytuacja spółdzielni uczniowskich, które mimo że formalnie nie są organizacjami, mogą stanowić, a często już stanowią istotną bazę rozwoju ekonomii społecznej.
Osoby zainteresowane utworzeniem podmiotu ekonomii społecznej mogą zwrócić się do Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej. OWES jest jednostką wspierającą rozwój przedsiębiorczości społecznej, której celem jest wsparcie tworzenia miejsc pracy dla osób, które z różnych powodów wypychane są poza margines rynku pracy. Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej w całej Polsce działają po to by pomagać podmiotom ekonomii społecznej w rozwoju, jednocześnie inicjują i wspierają tworzenie nowych. W ramach bezpłatnego wsparcia świadczą usługi szkoleniowe i doradcze służące nabyciu wiedzy i umiejętności potrzebnych do założenia, prowadzenia i rozwijania przedsiębiorstwa społecznego, w szczególności związanych ze sferą ekonomiczną funkcjonowania przedsiębiorstwa społecznego. Ośrodki zapewniają również pomoc opiekuna biznesowego i ekspertów z zakresu prawa, księgowości i marketingu, ukierunkowaną na tworzenie miejsc pracy i rozwój nowopowstałych i istniejących podmiotów ekonomii społecznej oraz przedsiębiorstw społecznych. OWES wspiera podnoszenie kwalifikacji i doświadczenia zawodowego pracowników podmiotów ekonomii społecznej, poprzez specjalistyczne szkolenia służące rozwijaniu kompetencji i kwalifikacji zawodowych, potrzebnych do pracy w przedsiębiorstwie społecznym. Możliwe jest również uzyskanie wsparcia finansowego na założenie i rozwój przedsiębiorstw społecznych oraz wsparcie pomostowe. Ośrodek prowadzi również działania na rzecz wsparcia ekonomii społecznej poprzez współpracę z jednostkami samorządu terytorialnego i ich jednostkami organizacyjnymi, osobami fizycznymi i przedsiębiorstwami oraz działania integrujące oferty różnych podmiotów ekonomii społecznej i zapewnienie odpowiedniej współpracy tych podmiotów w działaniach na rzecz osób wymagających wsparcia.